Văn hóa sáng tạo của Apple: Cái nhìn từ cựu kỹ sư phần mềm Ken Kocienda

Sách “Đến Apple học về sáng tạo” do NXB Thế giới phát hành.

Cuốn sách “Đến Apple học về sáng tạo” do NXB Thế giới phát hành, là tác phẩm của Ken Kocienda, cựu kỹ sư phần mềm của Apple. Cuốn sách hé lộ những góc khuất về văn hóa và quá trình phát triển sản phẩm tại đế chế công nghệ này trong thập niên 2000 - thời kỳ hoàng kim của Apple với sự ra đời của những sản phẩm biểu tượng như iPhone, iPad, iPod và máy tính Mac.

Kocienda chia sẻ kinh nghiệm của bản thân khi làm việc cùng Steve Jobs, đồng thời đưa ra những phân tích sâu sắc về văn hóa “lựa chọn sáng tạo” (creative selection) độc đáo của Apple.

Qua những dự án mà ông tham gia, từ các buổi trình bày demo sản phẩm cho đến giải quyết các vấn đề kỹ thuật, Kocienda khắc họa rõ nét tính cách “khó chiều” của Steve Jobs cùng những giá trị cốt lõi được ông đề cao.

Điển hình là câu chuyện về buổi demo bàn phím cho mẫu tablet sắp ra mắt (sau này là iPad). Kocienda kể lại: “Có những lúc Steve Jobs sẽ tặc lưỡi nếu cảm thấy không hứng thú với nội dung demo, dù người trình bày có là quản lý cấp cao làm việc cùng ông hàng ngày hay chỉ là một lập trình viên mà ông chưa từng gặp mặt.”

Tuy nhiên, Kocienda cũng khẳng định sự hiệu quả của phương thức demo tại Apple với các nhóm nhỏ và người quyết định (decider). Những quyết định được đưa ra dựa trên giá trị cốt lõi của Apple: sự đơn giản và dễ tiếp cận.

Cuốn sách cũng đề cập đến quá trình phát triển trình duyệt Safari. Kocienda miêu tả sự quyết đoán của Jobs trong việc lựa chọn tên gọi cho sản phẩm, từ những cái tên “lạ lùng” như “Thunder” hay “Freedom” đến việc cuối cùng lựa chọn “Safari” – một cái tên đơn giản và phù hợp.

Kocienda cũng chia sẻ quá trình phát triển bàn phím ảo cho iOS, một dự án đầy thách thức bởi lúc đó bàn phím vật lý của BlackBerry vẫn là tiêu chuẩn trong ngành di động. Ông miêu tả cách Apple luôn đặt người dùng làm trọng tâm, nhận phản hồi từ các buổi demo để chỉnh sửa, cải thiện sản phẩm đến khi đạt được sự hoàn hảo.

Cuối cùng, Kocienda nhấn mạnh sự kết hợp giữa công nghệ và “nghệ thuật khai phóng” (liberal arts) – một trong những triết lý nổi bật của Steve Jobs. Điều này được thể hiện rõ nét qua các buổi ra mắt sản phẩm, thông cáo báo chí và hình ảnh thương hiệu của Apple.

“Đến Apple học về sáng tạo” là cuốn sách lý thú cho những ai muốn hiểu rõ văn hóa, tích cách cũng như quá trình phát triển sản phẩm của Apple dưới thời Steve Jobs. Dù văn hóa của Apple đã thay đổi sau khi Jobs qua đời, di sản của ông vẫn là nguồn cảm hứng và bài học quý báu cho nhiều thế hệ sau này.

Tính khí thất thường của Steve Jobs

Cuốn sách chủ yếu phản ánh văn hóa “lựa chọn sáng tạo" (creative selection) của Apple, thông qua những dự án mà Kocienda từng tham gia, từ các buổi trình bày (demo) đến hàng loạt vấn đề kỹ thuật.

Tác giả còn viết về cảm giác khi làm việc cùng Steve Jobs, câu chuyện bên lề tại các sự kiện ra mắt sản phẩm, cùng những giá trị cốt lõi tại công ty. Tất cả được kết hợp để tạo nên văn hóa đặc trưng của Apple.

Cựu kỹ sư phần mềm Ken Kocienda có 15 năm làm việc tại Apple

Mở đầu cuốn sách, Kocienda kể lại những buổi demo phần mềm bàn phím vào năm 2009 dành cho mẫu tablet sắp ra mắt (tên chính thức là iPad). Sau thành công của iPhone trước đó 2 năm, các lập trình viên iOS như Kocienda có nhiệm vụ tạo ra sản phẩm kế thừa thành công ấy.

Demo là giai đoạn quan trọng của quá trình phát triển sản phẩm, mang đến cái nhìn tổng quan về cách hoạt động, đặc tính kỹ thuật và lợi ích của những tính năng, thiết bị mới.

Thông qua các buổi demo, Kocienda đã khắc họa tư duy hướng đến hoàn hảo, sự chăm chút trong từng chi tiết của Steve Jobs. Thời điểm đó, ông là người đưa ra quyết định cuối cùng về giao diện, cách hoạt động của những tính năng mới.

Có những lúc ông sẽ tặc lưỡi nếu cảm thấy không hứng thú với nội dung demo, dù người trình bày có là quản lý cấp cao làm việc cùng ông hàng ngày hay chỉ là một lập trình viên mà ông chưa từng gặp mặt như tôi.

trích nội dung sách.

Kocienda cũng đánh giá cao cách điều hành các buổi demo của Apple, được diễn ra đơn giản nhưng hiệu quả, với các nhóm nhỏ cùng người quyết định (decider). Những quyết định được đưa ra dựa trên giá trị cốt lõi của Apple, hướng đến sự đơn giản và dễ tiếp cận.

Liên tục thử nghiệm và cải tiến

Buổi demo tiếp tục được Kocienda dùng để dẫn vào mạch nội dung chính của cuốn sách, kể lại giai đoạn Apple “dưới trướng” Steve Jobs vào những năm 2000.

Thời điểm gia nhập công ty, Kocienda cùng Don Melton, nhân viên cũ của startup phần mềm Eazel, được giao nhiệm vụ phát triển trình duyệt miễn phí để cạnh tranh với Mozilla Firefox, Internet Explorer…

Từng làm việc tại Mozilla nên Melton muốn phát triển trình duyệt mới dựa trên Firefox. Tuy nhiên do cơ sở mã nguồn của Mozilla quá phức tạp, Melton và Kocienda quyết định tìm giải pháp mới. Lúc ấy, Apple vừa tuyển lập trình viên có tên Richard Williamson.

2 trong những bố cục bàn phím từng được Kocienda thử nghiệm cho iOS

Williamson nhanh chóng tạo ra một phiên bản của cơ sở mã KHTML, được dùng bởi trình duyệt mã nguồn mở Konqueror nhưng đã tinh chỉnh để chạy trên Mac OS X. Ý tưởng được Apple nhanh chóng chấp nhận, dù họ được biết đến như một công ty khép kín và bí mật.

Quá trình phát triển Safari gặp nhiều trở ngại, thậm chí được Kocienda so sánh với phát minh bóng đèn trong thế kỷ XIX của Thomas Edison.

Trong suốt thời gian viết nên trình duyệt mới, Kocienda nhấn mạnh chỉ thị duy nhất của Jobs: tốc độ. Đó là lúc khả năng truyền cảm hứng, sự chăm chút và tính cầu toàn của ông được thể hiện rõ nhất. Cố CEO Apple từng cân nhắc nhiều tên gọi khác nhau, trước khi chọn Safari.

Steve Jobs cũng có vài ý tưởng nhưng chúng làm tôi nhăn mặt khi lần đầu được nghe. Ban đầu Steve thích cái tên ‘Thunder’ nhưng rồi chuyển qua ‘Freedom’. Tôi thấy cả hai cái tên này dở tệ.

trích nội dung sách. Cuối cùng, Jobs quyết định chọn Safari. Cái tên được đưa ra bởi Giám đốc Phần mềm Scott Forstall.

Lấy người dùng làm trọng tâm

Giữa những năm 2000, bàn phím vật lý của BlackBerry vẫn là tiêu chuẩn trong ngành di động. Do đó, không ai chắc chắn dự án phát triển bàn phím ảo của Kocienda sẽ thành công. Tương tự Safari, dự án bàn phím ảo cho iOS là ví dụ để Kocienda khắc họa rõ nét văn hóa của Apple.

Nhìn đơn giản nhưng ẩn sau bàn phím ảo là nhiều vấn đề kỹ thuật, bao gồm thuật toán tự sửa lỗi, gợi ý chữ, kích thước và bố cục phím.

Kocienda từng tạo ra bố cục “giọt nước", sử dụng thao tác chạm và vuốt để gõ văn bản nhưng cuối cùng, ông quay về bố cục QWERTY truyền thống, được tinh chỉnh để phù hợp cho màn hình cảm ứng.

Nhìn chung, phần lớn quá trình phát triển bàn phím trên iOS là ví dụ cho văn hóa và quy trình tạo ra sản phẩm của Apple, chú trọng vào sự hoàn hảo, lấy người dùng làm trọng tâm, nhận phản hồi từ các buổi demo để chỉnh sửa. Mọi thứ cứ lặp lại như thế.

Steve Jobs trong một buổi ra mắt sản phẩm của Apple

Phần cuối cuốn sách nói về sự kết hợp giữa công nghệ với “nghệ thuật khai phóng" (liberal arts), một trong những triết lý nổi bật của Steve Jobs. Chúng được thể hiện thông qua các buổi ra mắt sản phẩm, thông cáo báo chí và hình ảnh thương hiệu Apple trước công chúng.

Tất cả được thể hiện xuyên suốt nội dung sách, với phần tóm tắt của tác giả về văn hóa “lựa chọn sáng tạo" của Apple:

Một nhóm nhỏ gồm những cá nhân tâm huyết, tài năng, giàu trí tưởng tượng, nhạy bén, luôn thích tìm tòi, xây dựng văn hóa làm việc dựa trên việc áp dụng cảm hứng, sự hợp tác, tính cẩn trọng, kỹ năng, sự quyết đoán, óc thẩm mỹ và sự đồng cảm, thông qua một quá trình dài gồm rất nhiều vòng thử nghiệm – phản hồi, liên tục tinh chỉnh cũng như tối ưu các phép suy nghiệm và thuật toán, kiên trì vượt qua những hoài nghi và thất bại, lựa chọn ra những cải tiến tiềm năng nhất trong mỗi bước, tất cả vì mục tiêu tạo ra các sản phẩm tốt nhất có thể

Kocienda viết.

Sau thành công với iPhone hay iPad, Kocienda tiếp tục làm việc với Apple đến năm 2017. Trong phần kết, tác giả thừa nhận văn hóa của Táo khuyết đã thay đổi sau khi Steve Jobs qua đời. Các cộng sự được nhắc trong cuốn sách hầu hết đã rời công ty.

Đến Apple học về sáng tạo là tác phẩm phù hợp cho những người muốn tìm hiểu về văn hóa, tích cách cũng như quá trình phát triển sản phẩm của Táo khuyết dưới thời Steve Jobs. Triết lý của Jobs và Tim Cook hoàn toàn khác nhau. Tuy nhiên, di sản của đồng sáng lập Apple vẫn sẽ không thay đổi.